Uniwersytet Karpacki

Anna Bednarek

Rolnictwo karpackie rolnictwem z przyszłością

Karpaty, karpacka wieś funkcjonują na wielu płaszczyznach życia społeczno gospodarczego i politycznego  państw objętych Konwencją Karpacką: Serbii, Rumunii, Węgier, Ukrainy, Republiki Słowackiej, Republiki Czeskiej i Polski. Bogactwo kulturowe, kulinarne, krajobrazowe, dziedzictwo historyczne i przyrodnicze stanowią bogaty kapitał dla misji Konwencji Karpackiej, jaką jest trwały, zintegrowany i zrównoważony rozwój teraźniejszych i przyszłych pokoleń  mieszkańców tego pięknego i różnorodnego obszaru Europy i zakątka Ziemi.

Strony Konwencji Karpackiej, przyjmując w dniu 22 maja 2003 roku umowę międzynarodową podkreśliły, iż „Karpaty są unikalnym skarbem o wyjątkowym pięknie i wartości przyrodniczej, ważną ostoją różnorodności biologicznej, obszarem źródliskowym głównych rzek, istotnym siedliskiem, ostoją dla wielu zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz największym w Europie obszarem lasów pierwotnych, stanowią istotne środowisko przyrodnicze, gospodarcze, kulturowe, rekreacyjne oraz środowisko życia w sercu Europy, dzielone przez wielu ludzi i wiele państw”. (Preambuła Konwencji Karpackiej)

Rolnictwo regionu Karpat ma dziejową rolę do spełnienia w każdej dziedzinie życia i zorientowane musi być na naturalne metody uprawy ziemi i gospodarowania zasobami przyrodniczymi oraz odbudowę więzi społecznych spójnych z naturalnymi uwarunkowaniami środowiskowymi. Dziś zauważa się ogromne zapotrzebowanie na więzi, na zdrowe relacje międzyludzkie i prawidłowe relacje z otaczającą przyrodą. Zatomizowane społeczeństwa, zabiegane i wciąż popędzane nowościami technologicznymi gubią radość z postrzegania piękna otaczającego świata, zachwycania się jego harmonią i bogactwem krajobrazów.

Strategiczne zasoby naturalne dla życia  na  Ziemi to powietrze, woda, gleba i słońce. To one stanowią  o  podstawach egzystencji człowieka i życia naszej planety. Naturalne, budowane na wartościach i zapisane wzorem matematyki, królowej nauk przyrodniczych, recepty na życie i harmonię w naturalnie chronionej przyrodzie są szansą na:

• zrównoważony rozwój teraźniejszych i przyszłych pokoleń mieszkańców Ziemi,  ochronę bioróżnorodności i zasobów surowców naturalnych,
• bezpieczeństwo żywnościowe, gwarantowane tylko wtedy, kiedy najwyższym priorytetem będzie troska o zachowanie sił witalnych Ziemi, o glebę, o jej podstawową funkcję - zdolność do rodzenia.

Urodzajna ziemia, żywa, zasobna gleba oraz praca rolnika są źródłem wytwarzania pierwszorzędnej energii niezbędnej do egzystencji i rozwoju cywilizacji. To rolnik tradycyjny, ekologiczny, współpracujący z przyrodą, żywi i broni, dostarcza na rynek żywność, która jest lekarstwem i lekarstwo, które jest żywnością – tak Hipokrates określił role rolnika w społeczeństwie. Człowiek jest tym co je, zatem jakie rolnictwo takie  społeczeństwo.  Od jakości żywności zależy jakość życia człowieka, stan zdrowia, oraz stan środowiska naturalnego. Zielona rewolucja zmieniła znacząco priorytety w uprawie ziemi. Zmniejszyła się liczba ludzi zaangażowanych w pracę na roli i wytwarzanie żywności. Zmienił się zatem kontakt człowieka z przyrodą i z żywnością. Przemysłowe rolnictwo produkuje przemysłową żywność, która zamiast walorów odżywczych i zdrowotnych nabiera cech masowości i powtarzalności. Przemysłowe normy, technologie oparte na chemii, konserwantach, sztucznych polepszaczach i regulatorach smaku i zapachu wyparły stare sprawdzone receptury przetwórstwa rolno-spożywczego w lokalnych mleczarniach, serowniach, masarniach, piekarniach i wielu innych tradycyjnych przetwórniach.

Renesans prawdziwego rolnictwa i tradycyjnego przetwórstwa płodów rolnych jest dla Karpat główna linią zrównoważonego rozwoju, jest drogą zintegrowanego rozwoju społeczno gospodarczego chroniącą dorobek kulturowy i technologiczny tej ważnej dziedziny działalności człowieka dla przyszłych pokoleń i stanu środowiska naturalnego. Karpacki rolnik z szacunkiem do dorobku przodków, pragnie gospodarować ziemią  sprawdzonymi metodami tak, aby jej nie szkodzić i pozwalać na ciągły proces regeneracji jej naturalnych zasobów. Ważna jest ochrona i zachowanie naturalnych nasion i ras zwierząt gospodarskich. Jest to obywatelski obowiązek mieszkańców Karpat i współodpowiedzialność za rozwój regionu spójny z naturalnymi uwarunkowaniami środowiskowymi. Nowe technologie inżynierii genetycznej, Genetycznie Modyfikowane Organizmy należy objąć bezwzględnie zakazem wprowadzania i uwalniania w środowisku naturalnym . Takie eksperymentowanie na naturze jest niewyobrażalnym i nieprzewidywalnym zagrożeniem. Nie można przewidzieć jak zachowa się środowisko naturalne po wprowadzeniu do ekosystemów, do łańcucha pokarmowego nowych organizmów, a w przypadku GMO takich , które w warunkach naturalnych nigdy by nie powstały.

Zapisy Konwencji Karpackiej  pozwalają włączyć rolnictwo  w twórcze działanie na rzecz kształtowania warunków odbudowy tradycyjnego rolnictwa i pasterstwa. Trudno sobie wyobrazić rozwój  regionów karpackich bez tradycyjnych, rodzinnych gospodarstw rolnych, które stanowią podstawę suwerenności żywnościowej i podstawę  rozwoju zrównoważonej turystyki oraz  zachowania tradycji i kultury  wsi karpackiej. Z niepokojem obserwujemy, że brak racjonalnej i realnej polityki rolnej spowodował powstanie luki pokoleniowej. Udział ludzi młodych w życiu wsi, w działalności rolniczej  jest niepokojąco niski. Młodzi ludzie, dziś pracują w innych zawodach, żyją w miastach i często szukają pracy poza granicami swojego kraju. Likwidacja bazy usługowo-przetwórczej (spółdzielnie, kółka rolnicze, małe młyny, przetwórnie) spowodowała załamanie rynku  oraz ekonomiki gospodarstw rolnych. Szansa przetrwania rodzinnych  gospodarstw  rolnym tkwi w dobrych zmianach prawa, które umożliwi zrzeszanie się rolników  w spółdzielnie i grupy producenckie oraz w sprawiedliwym systemie  wspierania i dotowania rolnictwa ze środków budżetowych państwowych i unijnych.

W UE 70-100% rolników zrzeszonych jest w grupach producenckich i spółdzielniach. Często jeden rolnik zrzeszony jest w kilku grupach producenckich lub spółdzielniach. I właśnie  takiego  stanu dotyczy system pomocowych funduszy unijnych. Z konieczności dostosowania do warunków i dyrektyw unijnych aktualnie jest w Polsce pilna potrzeba nowej ustawa o spółdzielczości, która da szansę rozwoju rolnictwu i rolnikowi mającemu udział w produkcji żywności, w przedsiębiorczości produkcyjnej oraz usługowo-przetwórczej i handlowej. Jest pilna potrzeba uwolnienia sprzedaży  bezpośrednia żywności wytwarzanej w gospodarstwie  rolnika. Prawo powinno wspierać, a nie ograniczać rozwój.

Niepokojącym zjawiskiem jest zamykanie szkół rolniczych. Dzisiaj szkoły rolnicze powinny stać się Inkubatorami  Przedsiębiorczości i Spółdzielczości dla ludzi młodych rozpoczynających działalność rolniczą i gospodarczą. W szerszym zakresie mowa tu o przeciwdziałaniu bezrobociu, reaktywowaniu rodzinnych gospodarstw rolnych, podejmowaniu przez młodych ludzi działalności, która zapewni im środki do życia i perspektywy rozwoju, nie tylko w zawodzie rolnika, ale także w służbie rodzinie i społeczeństwu. Konieczna jest nowa forma przewartościowania roli rolnictwa  jako strategicznej gałęzi rozwoju społeczno gospodarczego, racji stanu państwa, suwerenności i bezpieczeństwa żywnościowego.

W krajach Konwencji Karpackiej szczególną troską należało by otoczyć wszelkie działania w celu przywrócenia owczarstwa i tradycyjnych metod prowadzenia  gospodarstw rolnych w rejonach górskich oraz wytwarzania produktów regionalnych. Strategicznym celem polityki UE  jest powrót do tradycyjnych metod produkcji żywności.

W związku z powyższym należało by niezwłocznie podjąć działania zmierzające do przygotowania dla rolnictwa programu edukacyjnego szkolnictwa zawodowego którego celem będzie:

• wychowanie obywatelskie w kierunku budowania więzi społecznych, świadomości i odpowiedzialności za środowisko, za wieś,
• promowanie zasady zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa,
• szkolenie w zakresie tradycyjnych metod produkcji rolnej, rolnictwa ekologicznego, owczarstwa i przetwórstwa rolno spożywczego,
• szkolenie w zakresie organizacji grup producenckich, spółdzielczości i przedsiębiorczości oraz prowadzenia dokumentacji gospodarstwa rolnego i księgowości.
• edukacja w zakresie obsługi sprzętu komputerowego, pozyskiwania i gospodarowania środkami pomocowymi z funduszy europejskich i krajowych.

Są to obok koniecznych zmian prawnych i systemowych podstawowe i niezbędne  działania gwarantujące karpackiej wsi rozwój i warunki do pełnienia strategicznej roli społecznej jaką jest bezpieczeństwo żywnościowe i ochrona zasobów naturalnych. Rolnictwo karpackie będzie rolnictwem z przyszłością, jeśli będzie podmiotem spójnej troski obywatelskiej lokalnych społeczności , samorządów i środowisk politycznych.