Uniwersytet Karpacki

Alina Marek, Monika Ochwat-Marcinkiewicz

Nic o Karpatach bez mieszkańców regionu

Zapisy Konwencji Karpackiej rodzą zobowiązania dla Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i to właśnie rząd jest odpowiedzialny za jej wdrażanie. Jednak z uwagi na fakt, że Konwencja obejmuje tylko 6% powierzchni lądowej kraju, nie ma ona priorytetowego charakteru. Nie zmieniają tego nawet istotna rola Karpat jako terenu źródliskowego, ich cenne zasoby przyrodnicze i kulturowe ani znaczenie turystyczne i rekreacyjne. Jednocześnie, z perspektywy rozwoju regionu karpackiego w Polsce, wdrażanie Konwencji Karpackiej wydaje się kluczowe. Jest to jedyny akt prawny odnoszący się do specyficznych problemów terenów górskich. Stąd warto zastanowić się, czy Ministerstwo Środowiska nie powinno powołać pełnomocnika ds. wdrażania zapisów Konwencji Karpackiej.

Udział społeczny w podejmowaniu decyzji w zakresie zarządzania wodami dorzeczy rzek karpackich

Wojciech Mróz

W prezentowanym artykule spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jakie są obecnie możliwości udziału społecznego w podejmowaniu decyzji związanych z zarządzaniem wodami dorzeczy karpackich rzek, a także, jakie są ograniczenia tego procesu. Ponadto przeanalizujemy obecne zaangażowanie społeczeństwa w planowaniu i realizacji zadań związanych z zarządzaniem wodami, a także przedyskutujemy wytyczne w tym zakresie dla samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych.

Dawid Bedla

Człowiek a obszary Natura 2000 - konflikty interesów, czy szansa na rozwój?

Należy podkreślić już na wstępie tych rozważań, że obszary Natura 2000 nie są izolowanymi wyspami, a raczej częścią przestrzeni, w której ludzie i ich aktywność stanowią integralną część środowiska. Coraz więcej mamy dowodów na to, że oddzielne traktowanie przepisów ochrony przyrody i szeroko rozumianego systemu społecznego jest mylące i nieskuteczne [Folke 2006, Apostolopoulou i in 2010]. Dotychczasowy poziom partycypacji obywatelskiej w decyzjach podejmowanych w związku z powoływaniem obszarów chronionych i ich zarządzaniem można uznać  za niewystarczające [Michałek, Kruk-Dowgiałło 2015]. Tymczasem opinia publiczna, w tym  mieszkańcy mają szczególne znaczenie przy opracowywaniu lub modyfikowania planu zadań ochronnych dla poszczególnych obszarów N2000. Informacje o przygotowaniu planu przekazuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ), zależnie od położenia obszaru wg podziału administracyjnego. Uwagi i wnioski do projektu/planu składane są w formie pisemnej, ustnej do protokołu, a także za pomocą środków komunikacji elektronicznej, bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym, w ciągu 21 dni od daty ukazania się obwieszczenia (ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym – Dz. U. z 2013 r. poz. 262 z późniejszymi zmianami).

Mariusz Trela

Aspekty prawne partycypacji społecznej w zakresie zrównoważonego transportu i infrastruktury

Partycypacja społeczności lokalnych jest wskazana „zawsze, gdy jest to możliwe, we właściwym czasie i trybie, w przypadku opracowywania planów oraz podejmowania decyzji w kwestiach bezpośrednio ich dotyczących” – tak nakazuje art. 4, ust. 6 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. Odzwierciedlenie tej ogólnej zasady przedstawionej w zacytowanym europejskim akcie prawnym znajduje się także w krajowym ustawodawstwie, począwszy od Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, poprzez ustawy a skończywszy na uchwałach. Zagadnienia związane z transportem i infrastrukturą nie są jednoznacznie wskazane ani w ustawie o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576), ani samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578) lub gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95) jako te, które obligatoryjnie wymagają konsultacji społecznych.

Karolina Królikowska

Instytut Turystyki, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji dotyczących zrównoważonej turystyki w obszarach górskich

Szczególne podatne na antropopresję są obszary górskie, będące jednocześnie terenami wyjątkowo atrakcyjnymi pod względem turystycznym. To właśnie w krajobrazach górskich szczególnie mocno zaznacza się ich degradacja wskutek rozwoju bazy turystycznej, a presja turystyczna w górskich parkach narodowych jest szczególnie wysoka. W literaturze przedmiotu można znaleźć liczne przykłady negatywnego wpływu zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego na obszary górskie, a wiele z nich odnosi się do infrastruktry narciarskiej oraz osadnictwa turystycznego

Bogdan Augustyn 

Postawa lokalnej społeczności wobec ochrony dziedzictwa kulturowego na przykładzie ratowania obiektów zabytkowych w Bieszczadach

Przedstawione rozważania to tylko wybrane przykłady z całej mozaiki postaw. Postrzeganie  mieszkańców Bieszczadów dziedzictwa kulturowego przeszło, po II wojnie światowej głęboką ewolucję. Składało się na to wiele różnych czynników, z których najbardziej rzutujący na negatywne reakcje ludzi oparty był na stereotypie wrogiego postrzegania ludności ukraińskiej po wysiedleniach w latach 40.XX wieku. Pomijając przyczyny tej wrogości należy stwierdzić, że dla zachowania kultury materialnej tego obszaru miała ona fatalne skutki. Zniszczenia wsi podczas przymusowych wysiedleń, brak dbałości o ślady przeszłości a często ich dewastowanie wytworzyły złe postawy społeczne. To zjawisko wzmacniane było niekiedy przez obojętność ludności napływowej wobec śladów przeszłości. Zmiany tego nastawienia dostrzegamy dopiero w drugiej dekadzie lat 80.XX wieku. Przemiany jakie nastąpiły w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu sprawiły, że dziedzictwo kulturowe  tej ziemi społeczność zaczęła postrzegać jako bezcenne i warte ocalenia.

Anna Dubel

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

Dobre praktyki udziału społecznego w zarządzaniu środowiskiem na obszarach Natura 2000

Udoskonalenie procesu włączania społeczeństwa w zarządzanie na obszarach chronionych jest przedmiotem licznych badań (Grudzińska-Jurczak M, et al. 2010, Dubel A. et al. 2010, Pietrzyk-Kaszyńska A. et al. 2012, Dubel A, Królikowska K. 2014). Liczne są również inicjatywy, projekty i publikacje dotyczące zwiększenia udziału społeczeństwa w decydowaniu o przyszłości obszarów Natura 2000 (m.in. Pawelczyk P. Jermaczek A. 2004, Dubel A. et al 2013, FWIE 2013, Dubel A. 2014, GDOŚ 2015). Na obszarze Karpat realizowane były m.in. następujące inicjatywy w tym zakresie „Natura w Karpatach”, „Promocja partycypacji i mediacji w zarzadzaniu środowiskiem na obszarach Natura 2000”, „Poznaj swoją Naturę”.

Małgorzata  Kiereś

Muzeum Beskidzkie Wisła

Bogaci u siebie o lokalnej inicjatywie  ochrony i popularyzacji własnego dziedzictwa kulturowego

Czas, przyjaciel przemijania, gna nieubłaganie do przodu, nie potrzebuje przystanku, nie odczuwa zmęczenia, jest zawsze ten sam, odmierzany wschodami i zachodami słońca, skrupulatnie, co do tysięcznej sekundy. Oto jego fenomen. Wpisuje się i nasze życie w jego rytm i czas niewielkiej chwili na ziemi. W karpackich społecznościach podstawą ludowego dziedzictwa było zdaniem Kazimierza Dobrowolskiego: istnienie gospodarstwa rolnego, zasiedziałość rodów, patriarchalny ustrój rodziny, silna władza ojca, ścisłe współżycie kilku generacji anonimowość twórców, autorytet ludzi starszych, rola wierzeń i praktyk, silna więź społeczna. Istniały w nim swoiste narzędzia transmisji społecznej, takie jak pokaz i ustne pouczenie. Wyraźnie zarysowana kultura ludowa była logiczna, przemawiała własnym słowem, językiem, gestem, znakiem. Jej wielkim bogactwem było zróżnicowanie powstałe wskutek uwarunkowań geograficzno-osadniczych i historycznych.  które do dziś uwidacznia się w wielu dziedzinach życia społecznego. Bez wątpienia nadal karpackie społeczności podkreślają własną odrębność kulturową, która trwa niezależnie od wielu wpływających na przestrzeni lat czynników na jej kulturowe oblicze.